ඉරාන-ඊශ්‍රායල් ගැටුමේ අඳුරු සෙවණැලි ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකය මතට | මහාචාර්ය විජිතපුර විමලරතන හිමි
- Sujeewa Senerath
- June 19, 2025
- CNL සතියේ ව්‍යාපාරික විවරණය
- weekly business analyzes
- 0 Comments
මැදපෙරදිග අහස පුරා පැතිර යන ඉරාන-ඊශ්‍රායල් ගැටුමේ අඳුරු සෙවණැලි, හුදෙක් එම කලාපයට පමණක් සීමා වූ භූ-දේශපාලනික ආතතියක් නොවේ.
එය ලෝක බලවතුන්ගේ මැදිහත්වීමත් සමඟ ගෝලීය බලශක්ති වෙළෙඳපොළ, ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳ මාර්ග සහ සමස්ත ලෝක ආර්ථිකයේ ස්ථාවරත්වයම ප්‍රශ්න කරන දැවැන්ත අර්බුදයක් බවට පත්ව තිබේ.
මෙම ගැටුමේ කම්පන තරංග, ගැටුම් කලාපයෙන් දහස් ගණනක් සැතපුම් ඈතින් පිහිටි ජාතීන්ට පවා නොවැළැක්විය හැකි ලෙස දැනෙමින් පවතින අතර, එම බලපෑමට වඩාත්ම සංවේදී රටක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාව පෙරමුණේ සිටී.
වසර 2022 ආර්ථික අර්බුදයෙන් යන්තම් ගොඩ එමින්, සියුම් සමතුලිතතාවක් මත පවතින ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකයට මෙම බාහිර කම්පනය දරාගත හැකිද? යන්න බරපතළ ප්‍රශ්නයකි.
එක් අතකින් බලශක්ති අවශ්‍යතා සඳහා සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ මැදපෙරදිග තෙල් මත යැපීම, අනෙක් අතින් අපගේ තේ අපනයන සඳහා ඉරානය ප්‍රධාන වෙළෙඳපොළක් වීම සහ රටේ විදේශ විනිමය ආදායමේ ජීවනාඩිය බඳු වූ විදෙස් ප්‍රේෂණ සඳහා එම කලාපය මත දැඩිව රඳා පැවතීම, ශ්‍රී ලංකාව මෙම අර්බුදයේ සෘජු ගොදුරක් බවට පත් කර ඇත.
එබැවින්, මෙම ගැටුම ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්ධන මිල, අපනයන, විදේශ විනිමය සහ සමස්ත ජන ජීවිතය මතට හෙළන බහුවිධ අඳුරු සෙවණැලි පිළිබඳව ගැඹුරින් විමර්ශනය කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.
01) ඉන්ධන මිල ඉහළ යාම සහ බලශක්ති අර්බුදය
මෙම බලපෑම ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකයේ සෑම ක්ෂේත්‍රයක් හරහාම අනුක්‍රමික බලපෑමක් (cascading effect) ඇති කරයි.
ගෝලීය සැපයුම් දාමයේ කේන්ද්‍රය ;
ලෝකයේ තෙල් ප්‍රවාහනයෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් සිදුවන හෝමුස් සමුද්‍ර සන්ධිය ඉරානයේ පාලන කලාපයට ආසන්නව පිහිටා ඇත.
ගැටුමක් යනු මෙම මාර්ගයේ ගමනාගමනයට සෘජු අවදානමකි. අවදානම පමණක් වුවද, වෙළෙඳපොළ තුළ ඇතිවන භීතිය (market panic) හේතුවෙන් බොරතෙල් මිල බැරලයක් ඩොලර් 10-20 කින් හෝ ඊට වඩා ඉහළ යා හැකිය.
ශ්‍රී ලංකාවේ ආනයන බිල ;
ශ්‍රී ලංකාව තම ඉන්ධන අවශ්‍යතාවෙන් 100% ක්ම පාහේ ආනයනය මත රඳා පවතී. බොරතෙල් මිල ඉහළ යන විට, ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාවට (CPC) සහ ලංකා IOC සමාගමට ඩොලර් බිලියන ගණනක අමතර පිරිවැයක් දැරීමට සිදුවේ.
2022 ආර්ථික අර්බුදයෙන් යන්තම් ගොඩ එමින් සිටින රටකට මෙය දරාගත නොහැකි පීඩනයකි.
දේශීය බලපෑම ;
මෙම පිරිවැය අවසානයේ පාරිභෝගිකයා වෙත පැවරේ. පෙට්‍රල්, ඩීසල්, භූමිතෙල් සහ ගුවන්යානා ඉන්ධන මිල ඉහළ යයි. මේ නිසා බස් ගාස්තු, ප්‍රවාහන වියදම්, කර්මාන්තශාලා නිෂ්පාදන වියදම් සහ විදුලි ජනනයට (තාප බලාගාර) යන වියදම ඉහළ ගොස් සමස්ත ආර්ථිකය පුරාම උද්ධමන රැල්ලක් නිර්මාණය වේ.
02) තේ අපනයනයට එල්ලවන සෘජු බලපෑම:
ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රමුඛතම කෘෂි අපනයනය වන තේ කර්මාන්තයට මෙය සෘජු සහ වේදනාකාරී බලපෑමකි
ඉහළ වටිනාකම් වෙළෙඳපොළ ;
ඉරානය යනු ශ්‍රී ලංකාවේ උසස් තත්ත්වයේ ඕර්තඩොක්ස් තේ සඳහා ඉහළම මිලක් ගෙවන ගැණුම්කරුවෙකි. මෙම වෙළෙඳපොළ අහිමි වීම යනු අපනයන ආදායම අඩු වීම පමණක් නොව, තේ වගාකරුවන්ට සහ කර්මාන්තශාලාවලට ලැබෙන ආදායමද අඩු වීමකි.
සම්බාධක සහ ගෙවීම් ගැටලු ;
ගැටුම නිසා ඇමරිකාව සහ යුරෝපා සංගමය විසින් ඉරානයට එරෙහිව පනවන සම්බාධක තවත් දැඩි වනු ඇත. මේ නිසා ජාත්‍යන්තර බැංකු හරහා ඉරානයෙන් මුදල් ලබා ගැනීම (dollar transactions) සම්පූර්ණයෙන්ම වාගේ නතර විය හැක.
අතීතයේ ක්‍රියාත්මක වූ “තේ වෙනුවට තෙල්” වැනි භාණ්ඩ හුවමාරු ක්‍රම පවා යුදමය තත්ත්වයක් තුළ ක්‍රියාත්මක කිරීම අතිශය දුෂ්කරය.
(03) විදෙස් ප්‍රේෂණ අඩාල වීමේ අවදානම
මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ විදේශ විනිමය ඉපැයීමේ හදවතට එල්ල වන පහරකි.
කලාපීය අස්ථාවරත්වය ;
ගැටුම ඉරානයට සහ ඊශ්‍රායලයට පමණක් සීමා නොවේ. එය කටාර්, එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය, කුවේට්, සෞදි අරාබිය වැනි ශ්‍රී ලාංකිකයින් දස ලක්ෂ සංඛ්‍යාතයක් සේවය කරන රටවලටද ව්‍යාප්ත වීමේ අවදානමක් පවතී.
ද්විත්ව බලපෑම;
පළමුවැන්න, රැකියා කරන ශ්‍රී ලාංකිකයින්ගේ ආරක්ෂාව පිළිබඳ මානුෂීය ගැටලුවයි.
දෙවැන්න, ඔවුන්ගේ රැකියා අහිමි වීමෙන් හෝ කලාපයේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අඩාල වීමෙන් මෙරටට එවන විදේශ ප්‍රේෂණ ප්‍රමාණය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වීමයි.
ණය නොවන (non-debt) ප්‍රධානතම විදේශ විනිමය මාර්ගය මෙය බැවින්, එහි බලපෑම අතිමහත්ය.
04) ආනයන පිරිවැය ඉහළ යාම සහ උද්ධමනකාරී පීඩනය
මෙය “පිරිවැය තල්ලු උද්ධමනය” (Cost-Push Inflation) තත්ත්වයක් නිර්මාණය කරයි.
නැව් ගාස්තු සහ රක්ෂණය;
මැදපෙරදිග හරහා ගමන් කරන නෞකා සඳහා අයකරන රක්ෂණ වාරික (“War Risk Premium”) ඉතා ඉහළ යයි. එමෙන්ම, ආරක්ෂිත මාර්ග ඔස්සේ ගමන් කිරීමට වැඩි කාලයක් ගතවන බැවින් නැව් ගාස්තු ද ඉහළ යයි.
සමස්ත භාණ්ඩ මිල ඉහළ යාම;
මෙම වැඩිවන පිරිවැය ආනයනය කරනු ලබන සෑම භාණ්ඩයකටම එකතු වේ. ආහාර ද්‍රව්‍ය (පරිප්පු, සීනි, කිරිපිටි), කර්මාන්ත සඳහා අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය, ඖෂධ, සහ යන්ත්‍රසූත්‍ර යන සියල්ලේම මිල ඉහළ යයි.
ඉන්ධන මිල ඉහළ යාමෙන් ඇතිවන පීඩනයට මෙය අමතර බරක් එක් කරයි.
05) විදේශ විනිමය සංචිත මත පීඩනය සහ රුපියල අවප්‍රමාණය වීම
මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ මූල්‍ය ස්ථාවරත්වයට සෘජුවම එල්ල වන තර්ජනයකි.
ද්විත්ව කතුරක බලපෑම ;
එක පැත්තකින්, ඉහළ ගිය ඉන්ධන සහ අනෙකුත් භාණ්ඩ ආනයනය සඳහා වැඩි ඩොලර් ප්‍රමාණයක් රටින් පිටතට ගලා යයි
අනෙක් පැත්තෙන්, තේ අපනයන සහ විදෙස් ප්‍රේෂණ අඩාල වීමෙන් රටට ලැබෙන ඩොලර් ප්‍රමාණය අඩු වේ.
රුපියලේ අගය ;
ඩොලර් සඳහා ඉල්ලුම වැඩි වී සැපයුම අඩු වන විට, විනිමය වෙළෙඳපොළ තුළ රුපියලේ අගය පහළ යාමේ (අවප්‍රමාණය වීමේ) දැඩි පීඩනයක් ඇතිවේ.
මහ බැංකුව සංචිත භාවිතා කර රුපියල රැක ගැනීමට උත්සාහ කළහොත්, එය රට නැවතත් 2022 වැනි අර්බුදයකට තල්ලු කිරීමේ අවදානමක් නිර්මාණය කරයි.
06) සංචාරක කර්මාන්තයට ඇති විය හැකි වක්‍ර බලපෑම්
මෙය රටේ ආර්ථික පුනර්ජීවනයේ ප්‍රධාන අංශයකට ඇති කරන මනෝවිද්‍යාත්මක බලපෑමකි
ගෝලීය සංචාරක අවදානම් සංජානනය;
යුරෝපයේ, ඇමරිකාවේ හෝ නැගෙනහිර ආසියාවේ සිටින සංචාරකයෙකුට, මැදපෙරදිග යුද්ධයක් යනු සමස්ත කලාපයේම අස්ථාවරත්වයකි.
ඔවුන් ශ්‍රී ලංකාව ආරක්ෂිත වුවද, ගුවන් ගමන් මාර්ගවල අවදානම සහ සමස්ත කලාපීය නොසන්සුන්කාරී බව නිසා තම සංචාරය කල් දැමීමට හෝ වෙනත් කලාපයක් තෝරා ගැනීමට ඉඩ ඇත.
ගුවන් ගමන් වියදම්;
ගුවන් සමාගම් තම රක්ෂණ සහ ඉන්ධන වියදම් ඉහළ යාම හේතුවෙන් ගුවන් ටිකට්පත් මිල ඉහළ දැමීමට පෙළඹේ. මෙය ශ්‍රී ලංකාව තරඟකාරී සංචාරක ගමනාන්තයක් ලෙස පවත්වාගෙන යාමට අභියෝගයක් වනු ඇත.
07) ආයෝජක විශ්වාසය පළුදු වීම
ගෝලීය අවිනිශ්චිතතාව;
ශ්‍රී ලංකාව වැනි අවදානම් සහිත ආර්ථිකයන්ට අහිතකරය.
අවදානමෙන් ඉවත්වීමේ ප්‍රවණතාව (Risk-off Sentiment);
ගෝලීය අර්බුදකාරී අවස්ථාවලදී, ජාත්‍යන්තර ආයෝජකයෝ ශ්‍රී ලංකාව වැනි නැගී එන වෙළෙඳපොළවලින් තම ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කරගෙන, රත්තරන් හෝ ඇමරිකානු භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර වැනි “ආරක්ෂිත වත්කම්” (Safe-Haven Assets) වල ආයෝජනය කිරීමට පෙළඹෙති.
විදේශ සෘජු ආයෝජන (FDI);
රටේ දිගුකාලීන සංවර්ධනයට අත්‍යවශ්‍ය වන විදේශ සෘජු ආයෝජන ආකර්ෂණය කර ගැනීමට මෙය විශාල බාධාවකි.
දේශපාලනිකව අස්ථාවර කලාපයකට ආසන්න රටක ආයෝජනය කිරීමට බොහෝ සමාගම් මැලි වේ.
08) ගෝලීය ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී වීම
මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ අපනයන ආර්ථිකයට ඇති කරන වක්‍ර නමුත් ප්‍රබල බලපෑමකි.
ගෝලීය ඉල්ලුම අඩුවීම;
ඉරාන-ඊශ්‍රායල් ගැටුම වැනි ප්‍රධාන අර්බුදයක් ගෝලීය බලශක්ති වෙළෙඳපොළ සහ මූල්‍ය වෙළෙඳපොළ අස්ථාවර කර, සමස්ත ලෝක ආර්ථිකයේ වර්ධන වේගය අඩු කරයි.
ඇඟලුම් සහ අනෙකුත් අපනයන;
ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී වන විට, ඇමරිකාවේ සහ යුරෝපයේ පාරිභෝගික ජනතාවගේ මිලදී ගැනීමේ හැකියාව (purchasing power) අඩු වේ.
එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවේ ඇඟලුම්, රබර් ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන සහ අනෙකුත් අපනයන සඳහා වන ඇනවුම් ප්‍රමාණය අඩු විය හැක.
09) සැපයුම් දාම අකර්මණ්‍ය වීමේ අවදානම
මෙය දේශීය නිෂ්පාදන කර්මාන්ත අඩපණ කළ හැකි තත්ත්වයකි.
අමුද්‍රව්‍ය හිඟය;
බොහෝ කර්මාන්ත ක්‍රියාත්මක වන්නේ “Just-in-Time” ක්‍රමවේදයට අනුව, අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය වෙලාවට ගෙන්වා ගනිමිනි.
නැව් ගමන් ප්‍රමාද වීම හෝ අවලංගු වීම නිසා කර්මාන්තශාලාවලට අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය සහ යන්ත්‍ර කොටස් හිඟ විය හැක.
නිෂ්පාදන අඩාල වීම ;
එකදු අමුද්‍රව්‍යයක් හෝ නොමැති වීම නිසා සම්පූර්ණ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියම නැවතීමට ඉඩ ඇත.
මෙය දේශීය වෙළෙඳපොළට භාණ්ඩ සැපයීමට මෙන්ම, අපනයන ඇනවුම් වෙලාවට සපුරාලීමට ද බාධාවක් වේ.
10) මානුෂීය සහ දේශපාලනික බලපෑම්
ආර්ථික බලපෑම්වලට අමතරව ශ්‍රී ලංකාවට මුහුණ දීමට සිදුවන බරපතළ අභියෝග දෙකකි.
මානුෂීය අභියෝගය;
ගැටුම් උත්සන්න වුවහොත්, මැදපෙරදිග සේවය කරන ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගේ ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීම සහ අවශ්‍ය වුවහොත් දහස් ගණනක් ජනතාව නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම (evacuation) රජයට පැවරෙන විශාල වගකීමකි. එය අධික පිරිවැයක් සහ සංකීර්ණ මෙහෙයුමකි.
දේශපාලනික අභියෝගය;
ශ්‍රී ලංකාව සාම්ප්‍රදායිකව නොබැඳි විදේශ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරයි.
මෙම ගැටුමේදී, ප්‍රධාන පෙළේ බලවත් රටවල් විවිධ පාර්ශ්වයන්ට සහාය දෙන බැවින්, කිසිදු පාර්ශ්වයකට බර නොවී, මධ්‍යස්ථ සහ සමබර රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික පිළිවෙතක් පවත්වාගෙන යාම ශ්‍රී ලංකා රජයට විශාල අභියෝගයක් වනු ඇත.
සමස්තයක් ලෙස ගත් කල, ඉරාන-ඊශ්‍රායල් ගැටුම යනු ශ්‍රී ලංකාවට හුදෙක් විදෙස් පුවතක් පමණක් නොවන බව පැහැදිලිය. එය අපගේ ආර්ථික ස්ථාවරත්වයේ ප්‍රධාන කුළුණු වන බලශක්ති සුරක්ෂිතතාව, අපනයන ආදායම් සහ විදේශ විනිමය ප්‍රවාහයන් එකවරම දෙදරවීමට ලක් කරන ප්‍රබල බාහිර කම්පනයකි. ආර්ථික අර්බුදයකින් සෙමෙන් නැගී සිටින මොහොතක, මෙවැනි බාහිර අභියෝගයක් විසින් එම ප්‍රගතිය අඩාල කිරීමට හෝ ආපස්සට හැරවීමට පවා ඉඩ ඇත.
එබැවින්, මෙම “අඳුරු සෙවණැලි” අපට පසක් කර දෙන පාඩම වනුයේ, කෙටිකාලීන විසඳුම් සෙවීමට අමතරව, අපගේ ආර්ථිකයේ බාහිර කම්පනවලට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව (economic resilience) ගොඩනැගීම සහ අපනයන වෙළෙඳපොළ මෙන්ම බලශක්ති ප්‍රභවයන් ද විවිධාංගීකරණය කිරීමේ දිගුකාලීන අවශ්‍යතාවයි. එසේ නොමැතිව, ගෝලීය වේදිකාවේ හටගන්නා සෑම ගැටුමකදීම එහි අහිතකර ප්‍රතිඵලවලට මුහුණ දීමට ශ්‍රී ලංකාවට සිදුවනු ඇත.
ශ්‍රී ලංකා ආර්ථික විද්‍යාඥයන්ගේ සංගමයේ සභාපති සහ
කොළඹ විශ්ව විද්‍යාලයේ ආර්ථික විද්‍යා අධ්‍යයන අංශයේ හිටපු අංශාධිපති
(theleader.lk)
